مطابق قاعده کسی که صاحب و مالک عین مال است نسبت به منافع آن هم مالکیت دارد مگر اینکه به موجب عقد صحیح منافع مال را به دیگری منتقل نموده باشد.عقودی که می توان در قالب آنها منافع را به غیر واگذار کرد عبارتند از : عقد اجاره – عقد صلح – حبس مطلق و اباحه منفعت.طبیعتاً اگر کسی متصرف مالی باشد ولی برای تصرف، قرارداد یا رضایت مالک را نداشته باشد و یا در فرض عدم وجود قرارداد و رضایت، مالک عدم تمایل خودر ا به وی صریحاً اعلام نموده باشد نسبت به استفاده از منافع یا تلف منافع ضامن است.خواسته و دعوایی که در این مورد باید طرح شود مطالبه اجرت المثل ایام تصرف نام دارد.به طور کلی دعوای مطاللبه اجرت المثل هر جایی که کسی از منافعی بهره ببرد و رضایت مالک مال یا صاحب منافع را نداشته باشد مصداق خواهد داشت.مثل مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت که چون زن تکلیفی به انجام کارهای منزل ندارد در صورت انجام و عدم اثبات تبرع از سوی مرد، زن حق مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت را خواهد داشت.در مقابل اجرت المثل واژه اجرت المسمی قرار می گیرد و منظور از آن موردی است که طرفین برای استفاده از منافع و در مورد میزان اجاره بها توافق می نمایند.
نکات مهم
- در فرضی که شخصی غیر از مالک متصرف ملک یا مالی باشد و از منافع ملک یا مال بهره ببرد و استفاده نماید و به جهت عدم وجود قرارداد و عدم توافق بر سر میزان اجرت یا اجاره بها از آن مال استفاده کند، استفاده کننده از منافع، موظف است مطابق تشخیص عرف و طبق نظر کارشناس در مورد میزان منافع تلف شده به موجر و صاحب منافع مبلغی پرداخت کند که به آن اجرت المثل گفته می شود.
- ملاک میزان تشخیص اجرت المثل قضاوت عرف و جامعه از میزان اجاره بهاست و کارشناس رسمی دادگستری که مقدار آن را تعیین می کند تلاش می نمایند مبلغ اجرت المثل شبیه و نزدیک مطابق با اجرت المسمی باشد.
- مطالبه اجرت المثل اگر ناشی از مال غیر منقول باشد دادگاه صالح برای رسیدگی به آن دادگاه محل وقوع ملک است و بر عکس در اجرت المسمی چون خواسته در طول زمان شکل گرفته و ربطی به مال و منشا ندارد و در واقع خواسته وجه نقد یک مال منقول است، در دادگاه محل اقامت خوانده مطرح می شود مگر اینکه همراه با خواسته دیگری که موضوع آن غیر منقول است مطرح شود.مثل اینکه موجر هم اجور معوقه را بخواهد و هم تخلیه ملک را.
- خواسته مطالبه اجرت المثل ایام تصرف چون اصولاً در ابتذای دادرسی دقیقاً مشخص نیست و تعیین آن منوط به اظهار نظر کارشناس است ولو اینکه دعوای مالی محسوب می شود با هزینه دادرسی چندانی مواجه نیست.
- ضروری است و شذیداً توصیه می شود که به جهت پیچیدگی دعوای مطالبه اجرت المثل حتماً قبل از هر اقدامی با یک وکیل متخصص و با تجربه مشاوره شود.
- مبلغی که شوهر در قبال کارهای و خدمات زن در منزل مشترک موظف به پرداخت آن است و از آن تحت عنوان اجرت المثل ایام زوجیت یاد می شود. (تبصره ماده 336 قانون مدنی) از همین قاعده پیروی می نماید.
