اگر ملکی اعم از زمین خانه آپارتمان یا مغازه که دارای سند رسمی است به صورت غیرقانونی در تصرف شخصی غیر از مالک باشد کسی که سند مالکیت به نام اوست، میتواند برای تخلیه ی ملک دعوی خلع ید مطرح کند. همچنین اگر ملک مشاعی در تصرف برخی از مالکین باشد، سایر مالکین میتوانند برای تخلیهی ملک دادخواست خلع ید را علیه شرکایی که ملک در تصرف آنها است، تقدیم کند.
طرفین دعوی
مالک ملک میتواند به عنوان ،خواهان علیه متصرف غیر قانونی ملک ( به عنوان خوانده ) اقامه دعوی کند و از دادگاه رفع تصرف غیر مجاز خوانده را به همراه تحویل ملک تقاضا کند.
مرجع صالح برای رسیدگی
طبق آیین دادرسی مدنی کلیه دادخواستهای راجع به ،ملک باید در محل وقوع ملک مطرح شود.
نحوه ی اجرای رأی
دادگاه بعد از این که حکم خلع ید قطعی شد مطابق قواعد عمومی آیین دادرسی مدنی اجراییه صادر و به متصرف ابلاغ میشود که ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه نسبت به خلع ید اقدام .کند در صورت تداوم تصرف از سوی محکوم علیه اجرای احکام از طریق ضابطین ،قضایی اقدام به تخلیه ی ملک می کند.
برخی نکات کلیدی مرتبط با دعوی
1) دعوای خلع ید دارای چهار رکن است که این چهار رکن عبارتند از:
- مالکیت رسمی خواهان بر ملک
- غیر منقول بودن مال مورد تصرف
- احراز تصرف خوانده بر ملک
- غیرقانونی بودن تصرف متصرف
2) دعوای خلع ید فرع بر اثبات مالکیت است و اولین شرط دعوای خلع ید ملک .باشد بنابراین در املاکی که ثبت نشده این است که خواهان مالک رسمی است، ضمن دادخواست خلع ید باید دادخواست اثبات مالکیت نیز طرح شود. بازداشت و یا در رهن بودن ،ملک مانع استماع دعوای خلع ید نخواهد بود.
4) طرح دعوای خلع ید در دادگاه حقوقی مانع شکایت کیفری به عنوان رفع تصرف عدوانی نمیباشد.
(۵) اگر مبنای تصرف خوانده قراردادی باشد که مهلت آن به اتمام رسیده و متصرف متعهد به تخلیهی ،ملک ،است به جای دادخواست خلع ید باید دعوای تخلیه ی ید تقدیم شود.
(۶) اجرای حکم خلع ید از ،ملک منوط به تخلیه و تحویل ملک است؛ ولی در برخی موارد از جمله در مورد املاک مشاع دادگاه فقط ملک را تخلیه میکند؛ اما به هیچ یک از مالکین مشاعی ملک را تحویل نمیدهد.
7) در ضمن با دادخواست خلع ید میتوان الزام متصرف به پرداخت اجرت المثل ایام تصرف را نیز از دادگاه مطالبه کرد.
8) در دعوای خلع ید از ملک مشاع بهتر است که دعوا علیه ی همه ی شرکا مطرح شود
(۹) اگر بین مالکین مشاع تقسیم نامه وجود داشته باشد نمیتوان دادخواست خلع ید مطرح کرد.
(۱۰) اگر متصرف در ،ملک بدون اذن ،مالک اقدام به ساخت بنا و یا کاشت درخت کرده باشد حتی با صدور حکم خلع ید نیز نمیتوان اقدام به تخریب بنا و یا قطع درخت ها کرد و خواهان باید در ضمن دادخواست خلع ید، قلع و قمع بنا و قطع اشجار را نیز بخواهد به عبارت دیگر اجرای حکم خلع ید، منوط به قلع و قمع بنا و یا قطع اشجار است و تا قبل از آن حکم خلع ید اجرا نمی شود.
۱۱) اگر متصرف در ملک با اجازه ،مالک اقدام به ساخت بنا و یا کاشت درخت کرده باشد نمیتوان حکم به خلع ید و قلع و قمع بنا و یا قطع درخت صادر کرد؛ زیرا ،متصرف قانوناً مالک بنا و یا درخت است.
۱۲ اگر برای دادگاه محرز شود که فردی که ملک را متصرف شده است بدون سوء نیت و بر اثر اشتباه محاسباتی در ،ملک بنا ساخته و یا درخت غرس کرده است و میزان ضرر که در نتیجهی قلع و قمع به متصرف وارد میشود بیشتر از ضرر مالک ،است در صورت موافقت متصرف به پرداخت قیمت زمین به مالک دادگاه حکم به خلع ید نمیدهد؛ بلکه حکم به پرداخت قیمت زمین توسط متصرف و اصلاح سند به نام متصرف صادر میکند
(۱۳) چنان چه مالک ملک فوت ،کند هر یک از ورثه میتوانند به طرفیت سایر وراث که در ملک تصرف دارند دادخواست خلع ید تقدیم کنند.
(۱۴) اگر شخصی به صورت رسمی مالک منافع ملک باشد و شخص دیگری به صورت غیر قانونی ملک را تصرف ،کند مالک منافع ملک میتواند دعوای خلع ید را علیه ی متصرف غیر قانونی مطرح کند بر این اساس مستأجری که قرارداد اجاره ی رسمی در دست دارد حق دارد علیه متصرف غاصب طرح دعوای خلع ید کند
