صلح عمری چیست؟
پیش از شروع مبحث اصلی، بهتر است به یک تعریف کلی از صلح بپردازیم:
صلح مفهومی از دوستی و هماهنگی اجتماعی در غیاب خصومت و خشونت است. از نظر اجتماعی، صلح معمولاً به معنای فقدان درگیری (مانند جنگ) و رهایی از ترس از خشونت بین افراد یا گروه‌ها است. در طول تاریخ، رهبران از صلح و دیپلماسی برای ایجاد نوعی محدودیت رفتاری استفاده کرده‌اند که منجر به ایجاد صلح منطقه‌ای یا رشد اقتصادی از طریق اشکال مختلف موافقت‌نامه‌ها یا معاهدات صلح شده است. چنین محدودیت رفتاری اغلب منجر به کاهش درگیری، تعامل اقتصادی بیشتر و در نتیجه رفاه قابل توجه می‌شود.
در معنای حقوقی، صلح دو تعریف مجزا دارد؛ یکی به معنای دور نیفتاده است و به عبارت دیگر، صلح در دعوا تعریف می‌شود. در هر منازعه و یا بحثی، طرفین دارای ادعاهایی هستند و اگر هر دو شخص از ادعاهای خود بگذرند، در این مورد صلح در دعوا عقد گفته می‌شود.
تعریف دوم صلح، از قراردادهای حقوقی و قانونی است که صلح در معامله گفته می‌شود. در واقع در این مورد صلح جایگزین قراردادهای دیگر می‌شود. البته نه تمامی قراردادها، بلکه فقط می‌تواند جانشین بیع، اجاره، هبه، معاوضه، عاریه و ابراء شود.
انواع عقد صلح
مطابق با قانون، عقد صلح به دو صورت قابل انجام و تنظیم است:
صلح عمری: قراردادی است که به موجب آن، یک شخص حق بهره‌برداری از ملک و اموال خود را در اختیار دارد اما پس از فوت، ملک به شخص دیگری قابل انتقال است.
صلح رقبی: قراردادی است که به موجب آن، شخص واگذار کننده حق بهره‌برداری از ملک یا اموالش را تا مدت معینی مثلاً برای یک سال به شخص دیگری واگذار می‌کند.
انواع صلح عمری:
به طور معمول صلح عمری شامل دو نوع زیر است:
صلح برای معامله: یعنی صلحی که جانشین عقد دیگری می‌شود.
صلح به منظور خاتمه یافتن دعوی: همان‌طور که از نام آن پیداست برای پایان دعوی تنظیم می‌شود.
تعریف حقوقی صلح عمری
“صلح عمری” به معنای نوعی عقد است که مطابق با آن، شخص ملک و اموال خود را به کسی یا کسانی منتقل می‌کند. در زمان حیات آن شخصی که اموالش را صلح کرده، حق انتفاع از آن اموال با خود اوست و می‌تواند از منافع آن اموال بهره‌مند شود. اما پس از اینکه وی فوت شود، اموال به طور کامل به آن افرادی در قرارداد صلح نام برده شده‌اند، منتقل خواهد شد.
در واقع باید گفت که در این نوع قرارداد یکی از قراردادهای مفید است که باید در دفتر ثبت اسناد رسمی تنظیم شود و به ثبت برسد. طبق این سند، شخص مالک اموال، می‌تواند در مورد اموال غیرمنقول خود یعنی: خانه، مغازه، باغ، زمین، ویلا و غیره، تصمیم بگیرد. با مراجعه به دفتر ثبت اسناد رسمی، اصل سند این املاک را به فرزند خود و یا شخص دیگری منتقل می‌کند، اما اختیار و حق فروش، اجاره، هرگونه معامله و حتی فسخ خود قرارداد را برای خود حفظ می‌کند.
بنابراین، تا زمانی که شخص انتقال دهنده در قید حیات باشد، حق هرگونه انتفاع، معامله و دخالت در اموال خود را دارد، اما با مرگ وی، ملک اصلی آن اموال، شخصی است که با وی قرارداد صلح بسته شده است.
صلح عمری در اموال منقول
اموال از نظر قانونی به دو دسته منقول و اموال غیر منقول تقسیم می‌شوند. آن دسته از اموالی که بتوان آنها را جابه‌جا کرد بدون اینکه آسیب یا خسارتی به آنها وارد شود، اموال منقول نامیده می‌شود. مطابق با قانون، شخصی که قصد صلح دارد، قرارداد صلح عمری را برای هر دو دسته اموال، یعنی هم منقول و هم غیر منقول تنظیم کند. اموال غیر منقول مانند ماشین، طلا، کالای قیمتی و عتیقه و غیره در این قرارداد قابل تنظیم هستند.
بنابراین روند تنظیم قرارداد صلح عمری برای هر دو دسته اموال یکسان است و فقط در ارزش قرارداد متفاوت خواهند بود.
ارکان عقد صلح
ارکان و عناصر عقد صلح موارد زیر را در بر می‌گیرد:
- مٌصالح: شخصی است که اموال خود را طبق عقد صلح به کس دیگری منتقل می‌کند.
- مُتصالح: شخصی است که اموال مصالح به او واگذار می‌شود.
- مورد صلح: ملک و اموالی است که مصالح به متصالح منتقل می‌کند.
- مال‌‌الصلح: پول و یا اموالی که یکی از طرفین به خاطر پذیرش پیشنهاد قرارداد صلح از طرف دیگر دریافت خواهد کرد.
مدارک لازم برای صلح عمری
مدارکی که برای تنظیم قرارداد صلح عمری مورد نیاز است عبارت‌اند از:
- سند تک برگ یا منگوله‌دار ملکی که قرار است مورد صلح قرار بگیرد. (اگر مورد صلح در دست احداث باشد، باید پایان کار نیز ارائه شود)
- استعلام شهرداری
- استعلام دارایی
- کارت ملی هر دو شخص صالح و متصالح
- شناسنامه هر دو شخص صالح و متصالح
- استعلام ثبت
- اجاره‌نامه عرصه، در مواردی که ملک اوقافی باشد. شرایط صلح عمری
- تا زمان حیات فرد واگذار کننده (مصالح)، منافع و اختیارات ملک به او تعلق دارد.
- در صورت فوت فرد واگذار کننده (مصالح)، شرایط قرارداد صلح کامل می‌شود و اموال به طور کامل به شخص متصالح واگذار می‌شود و به نام او است.
- شرط سوم در این قرارداد، به شرط فسخ مادام‌العمر ربط دارد. یعنی فرد واگذار کننده (مصالح)
- هر زمان که تمایل داشته باشد می‌تواند بدون حضور متصالح، قرارداد را فسخ کند.
- در قرارداد صلح عمری، همه منافع ملک و املاک واگذار شده برای مالک اصلی (مصالح) است و او این اختیار را دارد که هروقت خواست، تمامی اموال را به نام خود بازگرداند.
- در قرارداد صلح عمری، اگر عقد صلح همچنان برقرار باشد و مصالح فوت شود، اموال مورد صلح به صورت کامل به متصالح واگذار می‌شود و چیزی از این اموال به افراد دیگر به ارث نمی‌رسد.
- در این قرارداد، سند مجزا و جدیدی قابل تنظیم نیست. یعنی شخص متصالح، تا زمان حیات مصالح، حق فروش، اجاره و یا هرگونه معامله دیگری را درباره مورد صلح ندارد.
- در صورتی که در طول مدت صلح، متصالح، به مسئولیت‌ها و تعهدات قرارداد پایبند نباشد، فرد واگذار کننده (مصالح) می‌تواند به دفترخانه مراجعه کند، قرارداد را به صورت یک‌طرفه فسخ کند و اموال را به نام خود بازگرداند.
- در صورتی که می‌خواهید از صحت و رسمی بودن شرایط عقد صلح مطمئن باشید، بر شما ضروری است که موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- هر دو طرف، یعنی مصالح و متصالح عاقل و بالغ باشند و توانایی مدیریت اموال را داشته باشند.
- هر دو طرف، یعنی مصالح و متصالح برای انجام این قرارداد راضی باشند.
- مال مورد صلح، باید از نظر قانونی دارای ارزش اقتصادی باشد؛ پس باید گفت که مواردی مانند نوشیدنی‌های الکی و چیزهایی مثل خوک، قابل صلح نیست.
- مزایای صلح عمری در صورتی که بخواهید بخشی از اموال خود و یا کل آن را به کسی واگذار کنید و مطمئن نیستید که آنها پس از درگذشتن شما مطابق با اصل متن وصیت‌نامه اقدام می‌کنند یا نه و از طرف دیگر هم تمایل دارید در دوران حیات خود از اموال بهره‌مند باشید، باید طبق شرایط قرارداد صلح عمری اموالتان را واگذار کنید. مطابق با قانون مدنی، اشخاص قادر خواهند بود سندی به نام وصیت‌نامه تنظیم کنند تا وضعیت اموالشان را برای زمان پس از فوت، مشخص نمایند. اما در هر صورت، فقط تکلیف یک سوم از اموال را در وصیت‌نامه مشخص کنند و مابقی اموال بلاتکلیف خواهد ماند و مطابق با قوانین ارث تقسیم خواهد شد. بنابراین کسانی تمایل دارند در مورد تمام اموال خود پیش از مرگ تصمیم‌گیری کنند، می‌توانند از قرارداد صلح عمری استفاده کنند و در دفتر اسناد رسمی، آن را به صورت رسمی تنظیم کنند. پس مهم‌ترین مزیت این نوع قرارداد این است مالک اموال، می‌تواند با خیال راحت درباره ملک و املاک خود تعیین تکلیف کند. پس طبق گفته های مذکور، مزایا این قرارداد عبارت است از:
- قرارداد صلح عمری درباره واگذاری و تصمیم‌گیری در مورد کل اموال مالک است، نه فقط بخشی از آن!
- اموال پس از فوت مصالح به شخص واگذار کننده منتقل می‌شود و مصالح تا پایان عمر خود به طور کامل حق و اختیار تصمیم‌گیری، بهره‌برداری و معامله آن را خواهد داشت.زمانی که قرارداد صلح عمری بسته می‌شود، شخصی که مالک اموال است می‌تواند ملک و املاک خود را واگذار کند، اما منافع و حق بهره‌برداری را انتقال ندهد. پس تا زمان فوت، حق بهره‌برداری با خود شخص مالک است و شخص متصالح اختیار و حق محدودتری نسبت به سایر عقود و واگذاری‌ها دارد. طبق این قرارداد، مالک حق فسخ یک‌طرفه عقد را دارد و اگر بخواهد از آن استفاده خواهد کرد.
تفاوت صلح عمری با وصیت و ارثیه
همان‌طور که بیان شد، مهم‌ترین نکته‌ای که در قرارداد عمری با وصیت متفاوت است، این است که در وصیت‌نامه مالک تنها یک سوم از دارایی خود را می‌تواند واگذار کند و بقیه آن مطابق با قانون ارث بین وراث تقسیم خواهد شد، اما قرارداد صلح عمری مربوط به کل دارایی مالک است و می‌تواند آن را منتقل کند. همچنین طبق قرارداد صلح عمری، مالک با واگذاری ملک، تا پایان عمر خود حق بهره‌مندی از آن را هم خواهد داشت.
در قرارداد رسمی صلح عمری، هیچ مالیاتی به نقل و انتقال تعقل نخواهد گرفت اما اموالی که در وصیت‌نامه قید می‌شود، مشمول مالیات بر ارث می‌شود.
صلح عمری برای فرزند و همسر
همان‌طور که گفته شد، اگر کسی بخواهد برای تقسیم اموال خود بین همسر و فرزندان، پس از مرگ خود تعیین تکلیف کند، می‌تواند وصیت‌نامه تنظیم کند و به ثبت برساند. در این صورت در متن وصیت‌نامه تنها درمورد یک سوم اموال اختیار عمل داردو مابقی بر اساس گواهی انحصار وراثت تقسیم می شود. اما در صورتی که بخواهد تمام اموال خود را به همسر و فرزندان واگذار کند باید از قرارداد صلح عمری استفاده کند. در این قرارداد هیچ یک از محدودیت‌ها و موانعی موجود در وصیت‌نامه وجود ندارد.
